Podział Majątku / Ustalenie nierównych udziałów w majątku wspólnym
Zgodnie z paragrafem pierwszym art. 43 k.r.o. oboje małżonkowie mają równe udziały w majątku wspólnym. Paragraf drugi wskazanego artykułu stanowi jednak, iż z ważnych powodów każdy z małżonków może żądać, ażeby ustalenie udziałów w majątku wspólnym nastąpiło z uwzględnieniem stopnia, w którym każdy z nich przyczynił się do powstania tego majątku.
Uwaga: spadkobiercy małżonka mogą wystąpić z takim żądaniem tylko w wypadku, gdy spadkodawca wytoczył powództwo o unieważnienie małżeństwa albo o rozwód lub wystąpił o orzeczenie separacji.
Przy ocenie, w jakim stopniu każdy z małżonków przyczynił się do majątku wspólnego, uwzględnia się także nakład osobistej pracy przy wychowaniu dzieci i we wspólnym gospodarstwie domowym. Jak wskazał Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 24 kwietnia 2013 roku (sygn. akt IV CSK 553/12) artykuł 43 § 2 k.r.o. określa dwie przesłanki ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym, które muszą wystąpić łącznie i które pozostają do siebie w takim wzajemnym stosunku, że żadne ważne powody nie stanowią podstawy takiego orzeczenia, jeżeli stopień przyczynienia się małżonków do powstania majątku wspólnego jest równy, a jednocześnie – nawet różny stopień przyczynienia się małżonków do powstania tego majątku nie stanowi podstawy ustalenia nierównych udziałów, jeżeli nie przemawiają za tym ważne powody.
Mówiąc o ważnych powodach wskazanych w treści art. 43 k.r.o. wskazuje się przede wszystkim na nieprawidłowe, rażące lub uporczywe nieprzyczynianie się do zwiększania majątku wspólnego, pomimo posiadanych możliwości zdrowotnych. Sąd Najwyższy wskazał, iż przy ocenie istnienia ważnych powodów należy mieć na względzie całokształt postępowania małżonków w czasie trwania wspólności majątkowej w zakresie wykonywania ciążących na nich obowiązków względem rodziny, którą przez swój związek założyli (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 5 października 1974 roku, III CRN 190/74). W tym miejscu wskazać należy, iż ciężar dowodu spoczywa na tym z małżonków, który wnosi o ustalenie nierównych udziałów – musi on wykazać, że jego stopień przyczynienia się do majątku wspólnego był większy. W postanowieniu z dnia 30 listopada 2016 roku (sygn. akt III CRN 235/72) Sąd Najwyższy wskazał, że jeżeli małżonek w sposób rażący lub uporczywie, pomimo posiadanych sił oraz możliwości zarobkowych, nie przyczynia się odpowiednio do tych możliwości do powstania majątku wspólnego, drugi małżonek może żądać, aby ustalenie udziałów w majątku wspólnym nastąpiło z uwzględnieniem stopnia, w którym każdy z małżonków przyczynił się do powstania tego majątku.
Uwaga: zgodnie ze stanowiskiem Sądu Najwyższego (wyrok z dnia 8 czerwca 2005 roku, I CK 701/04) w postępowaniu o uzgodnienie ujawnionego w księdze wieczystej stanu prawnego nieruchomości z rzeczywistym stanem prawnym nie jest dopuszczalnego ustalenie nierównych udziałów w majątku wspólnym.
Żądanie ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym należy zgłosić na etapie postępowania toczącego się przed Sądem I instancji – na dowolnym etapie tego postępowania. Nie można jednak, zgodnie ze stanowiskiem Sądu Najwyższego, zgłosić żądania ustalenia nierównych udziałów w tym majątku dopiero w postępowaniu apelacyjnym (postanowienie Sadu Najwyższego z dnia 6 kwietnia 1998 roku, I CKN 1113/97).
Ważne: żądanie ustalenia nierównych udziałów małżonków w majątku wspólnym nie ulega przedawnieniu.
Zaznaczyć także należy, że art. 43 § 2 k.r.o. nie wyłącza możności pozbawienia małżonka całego udziału w majątku wspólnym, jednakże rozstrzygnięcie takie może zapaść tylko w sytuacjach wyjątkowych (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 3 grudnia 1968 roku, III CRN 100/68). Na uwagę zasługuje także fakt, iż również wierzyciel może doprowadzić do określenia nierównych udziałów w majątku wspólnym małżonków z uwzględnieniem stopnia, w którym każdy z małżonków przyczynił się do powstania majątku wspólnego.